Dışkı Kaçırma (Bağırsak İnkontinansı)

Dışkı Tutamama (Fekal İnkontinans) Nedir?

Kişinin sosyal olarak uygun zaman ve yer bulana kadar dışkılama ihtiyacını kontrol etmesine kontinans denir. Bu durumda gaz ya da dışkı kontrolünün kaybolmasına inkontinans denir. (dışkı kaçırma yerine fekal inkontinans - dışkı inkontinansı - bağırsak inkontinansı da kullanılmaktadır) Gaz tutma kontrolünün kaybolduğu hafif tipinden, gaita (dışkı) tutma kontrolünün kaybolduğu ciddi tipine kadar şiddeti değişebilir.

Dışkı Kaçırmanın (Fekal İnkontinans) Toplumda Görülme Sıklığı

Toplumun yaklaşık %2'sinde dışkı kaçırma (dışkı inkontinansı) problemi görülmektedir. Bu oran doğum sonrası erken dönemde daha yüksektir. Kadınlarda erkeklerden daha sık rastlanır. Bununla birlikte dışkı tutamama yaşla beraber artan bir problemdir.

Dışkı kaçırma (fekal inkontinans) problemini anlamak için öncelikle dışkı kontrolünün nasıl sağlandığına bakalım.

Dışkı Kontrolü (Kontinans) Nasıl Sağlanır?

Dışkı kontrolü birçok mekanizmanın koordine çalışması sonucunda oluşur. Kompleks bir olaydır. Kontinansı (dışkının kontrolü) sağlayan en önemli yapılardan biri sfinkter kaslarıdır. Sfinkter kasları (makatı kontrol eden kaslar) anüsün (makatın) etrafını dairesel olarak çevrelerler. Kontinansın olması için bu kasların düzgün çalışması lazımdır. Bu kaslar normal istirahat halindeki anüsü (makatı) kapalı tutarlar, böylece uykuda ve günlük hayatta dışkı kaçağını önlerler. Ayrıca rektumda (kalın bağırsağın son kısmında) gerilmeye neden olarak tuvalet hissini oluşturan gaz veya dışkının anüsten dışarı kontrolsüz çıkmaması için anüsün sıkıca kapanmasını sağlarlar. Bu kontrol, bireye, tuvalete gidecek kadar zaman kazandırır. Bu kasların gücü yaşlandıkça azalır.

Dışkı kontrolünün (kontinansın) sağlanmasında diğer önemli bir yapı, kalın bağırsağın son kısmı olan rektumdur. Normalde rektum (kalın bağırsağın son kısmı) genişleyerek içindeki dışkı ve gazı belli süre depo eder. Rektum ile anal sfinkterler (makatın etrafını saran kaslar) arasında koordinasyon (uyum) vardır. Birey normalde rektum içinde gerginliğe neden olan oluşumun gaz mı yoksa katı veya sulu bir dışkı mı olduğunu ayırt edebilir. (örnekleme refleksi) Eğer gaz ise tuvalete gitmeden gazı çıkartabilir, dışkı ise rektumun depolanma görevi bireye tuvalete gidecek kadar zaman kazandırır. Sosyal ortam uygun olduğunda da birey dışkılama fonksiyonunu gerçekleştirir.

Tüm bu yapıların (sfinkterler ve rektum) sinirsel uyarı ağının düzgün çalışıp çalışmaması, dışkının içeriği (katı veya sulu), anatomik yapıların normal konumda ve işlevde olup olmaması kontinansı etkileyen önemli faktörlerdir.

Dışkı Kaçırmanın (Dışkı Tutamama - Fekal İnkontinansın) Nedenleri Nelerdir?

Kontinansı sağlayan tüm mekanizmalar normal yapı ve fonksiyonda (işlevde) olmasına karşın, sağlıklı kişilerde de bazı durumlarda dışkı kaçağı olabilir. Bunlardan biri dışkının normalden çok daha hızlı bir şekilde anal kanaldan geçmesidir. İshal (yumuşak - sulu dışkı, diare) olduğunda kontinansı (kontrolü) sağlayan mekanizmalar aslında normal olsa bile dışkı kaçağı olabilir. Bağırsak hareketlerinin zaman zaman çok hızlı olduğu kolit, spastik kolonda ishal (diyare) sıkça olur. Bu nedenle ishale (diareye) neden olan enfeksiyon, enflamasyon (bağırsak iltihabı) ve gıda tahammülsüzlüğü, inkontinansa neden olabilir.

Dışkının depo görevini üstlenen rektumda, genişlemeye engel olan anormal bir durum varsa, rektum daha fazla genişleyemez ve yukarıdan gelen dışkıyı depo edemez. Bu da kaçağa neden olabilir.

Nörolojik (sinir uyarı) problemleri olanlarda örnekleme refleksi olmayabilir. Bu kişiler gaz ile dışkı arasındaki ayırımı yapamaz. Gaz çıkarmaya çalışırken dışkı kaçırabilir.

Makat (anüs) kanalının etrafını saran kaslar (sfinkterler), doğum esnasında veya anal bölge ameliyatları nedeniyle zarar görebilir. Eğer bu kaslardaki hasar, hemen fark edilir ve düzgün bir şekilde dikilir ise kaslar eski fonksiyonlarını (işlevlerini) kazanır. Eğer iyileşme tam olmazsa defekt (açıklık) kalır ve anüsün (makatın) kapanmasında problem oluşur. Bazı bireylerde bu defekt küçüktür; dolayısı ile başlangıçta belirti vermez fakat yaşlandıkça problemler gelişebilir.

Makatın kontrolünü sağlayan kasları (anal sfinkterleri) uyaran iki sinir vardır. Bu sinirler kadınlarda doğum sırasında aşırı gerilmeye bağlı olarak hasar görebilir. Yine bu bölge ameliyatları sonucunda veya kalın bağırsağın son bölümü olan rektumun makattan (anal kanaldan) dışarı çıkması (prolapsus) durumunda da sinirler hasar görebilir. Makatı kontrol eden (sfinkter) kasların sağlam olmasına karşın uyarılmayı sağlayan sinirlerde hasar olduğu için inkontinans (dışkı kaçırma) gelişebilir.

İnkontinans (dışkı kontrolünün olmaması) nedenleri, aşağıda özet halinde verilmiştir;

• Kadınlarda doğum sırasında makatı (anüsü) çevreleyen kaslarda yaralanma olması, inkontinansın (dışkı tutamamanın) en sık sebeplerinden biridir.

  Bu yaralanma anal bölge kaslarında yırtılma ve güçlerinde azalmaya neden olur. Anal bölge kaslarını innerve eden (uyaran) sinirlerde de yaralanma olabilir. Bazı hasarlar doğumdan hemen sonra fark edilebildiği gibi bazıları bir süre sonra ortaya çıkabilir. Bu durumlarda, geçmiş doğumlar, olaya neden olan bir faktör olarak akılda tutulmalıdır.

• İshal - (Diare)

  Kontinansı (dışkı tutmayı) sağlayan kaslarda bir bozukluk olmasa da inkontinans (dışkı tutamama) meydana gelebilir. Diare durumunda (yumuşak - sulu dışkılamada) dışkı normalden çok daha hızlı bir şekilde makattan (anal kanaldan) geçer. Bu durum da inkontinansa (dışkı tutamamaya) sebep olur. Bağırsak hareketlerinin çok hızlı olduğu kolit, spastik kolon gibi hastalıklarda diare sıkça olur. Bu nedenle diareye neden olan enfeksiyon, enflamasyon (iltihaplanma) ve gıda intoleransı (tahammülsüzlüğü) gibi hastalıklarda inkontinans (dışkı tutamama) meydana gelebilir. Diareye eşlik eden kanama şikayeti varsa acilen doktora müracaat edilmelidir. Bu durum tümör, iltihabi bağırsak hastalığı, enflamasyon ve rektal prolapsus gibi durumlarda da olabilir.

• Anal Bölge Ameliyatları (Anal Fistül, Fissür, Hemoroid ve Tümör Cerrahisi)

• Perianal Bölge (Makat Çevresi) Enfeksiyonları (Abseler)

  Bu bölgenin kaslarını tahrip eden enfeksiyon (mikrobik iltihaplanma) ve abseler (irin - cerahat birikimleri), inkontinansa (dışkı tutamamaya) yol açar.

• Yaşlılık

  Yaşın ilerlemesiyle bu bölge kaslarında zayıflama olabilir. Gençliğinde önemsiz olan sorunlar yaşlılıkla artabilir.

• Kazalar sonucu anal bölgenin yaralanması
• Nörolojik hastalıklar
• Doğum anomalileri
• Geçirilmiş pelvik cerrahi [Histerektomi (rahmin alınması), karın alt bölge ameliyatları]

• Pelvik Taban Problemleri

  Leğen kemiğinin alt - iç yüzeyini kaplayarak destek dokusu görevi üstlenen pelvik taban kaslarının zayıflaması idrar - dışkı kaçırma, gibi istenmedik durumlara neden olabilmektedir.

• Kronik Kabızlık

  Uzun süreli görülen kabızlık sonucu dışkılamayı sağlayan kas ve sinirlerde zayıflama görülebilmektedir. Bu durumda hasar gören kas ve sinirler dışkıyı tutamayacak kadar zayıflayabilir, yetersiz kalabilir.

• Radyoterapi (ışın tedavisi) sonucu anal bölgenin hasar görmesi
• Aşırı laksatif (dışkı yumuşatıcı) kullanımı

Belirtileri

• Dışkı kaçağına bağlı olarak makat (anüs) etrafındaki deride tahriş

• Makatta yanma, tahriş, ağrı ve acıma hissi
• Makatta akıntı
• Makatta kaşıntı

 Dışkı Kaçırmanın (Dışkı Tutamama - Fekal İnkontinansın) Nedenleri Nasıl Saptanabilir?

Hangi Tetkiler Yapılmalıdır?

Hastalık Öyküsü

Öncelikle doktorla görüşerek hastalığın derecesi ve hastanın yaşamına etkisi saptanmalıdır. Hastalığın pek çok nedeni hastanın öyküsünde bulunabilir. Örneğin bir kadının önceki doğum öyküleri çok önemlidir. Çok sayıda gebelik, aşırı kilolu bebek dünyaya getirme, doğum sırasında forseps kullanılmış olması, doğum sırasındaki yırtıklar, (epizyotomi: doğum esnasında doktor ya da ebe tarafından yapılan kesi), kas ve sinir hasarına yol açabilirler. Bazı vakalarda değişik hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçlar da dışkı kontrolünü bozabilirler.

Fizik Muayene

Makat bölgesinin ve makatı kontrol eden kasların (anal bölgenin ve sfinkterlerin) fizik muayenesi, hastalık nedeni hakkında bilgi verebilir.

Anal Manometri

Buna ek olarak anal bölgeye yerleştirilen bir kateter yardımıyla yapılan manometri (basınç ölçümü) çalışmaları da zayıf olan kasın saptanmasında yararlıdır.

Anal EMG

Makat bölgesini kontrol eden kasların fonksiyonlarını değerlendirmek için sinir iletimi hakkında bilgi edinmek için kullanılan bir yöntemdir.

Anorektal Ultrason

Anal bölgeye yapılan ultrasonografik incelemelerle, anal bölge kasları ve hasarlı bölgenin gösterilmesi mümkündür.

Anal Ultrasonografi

Proktografi (Defekografi)

Dışkılama sırasında çekilen ilaçlı grafidir ve boşaltım fonksiyonunu değerlendirir.

Sigmoidoskopi

Kalın bağırsağın en son kısmı olan sigmoid kolon ve rektumun içini örten tabakanın (mukozanın) tamamının, bükülebilir tübüler bir aletle (halk arasında ucu ışıklı hortum olarak bilinir) görsel yolla güvenli ve etkili olarak incelenmesidir.

Sigmoidoskopi

Bilgisayarlı Tomografi / Manyetik Rezonans Görüntüleme

Yukarıdaki tetkiklere ek olarak görüntüleme yöntemlerinden de yararlanılabilinir.

Bilgisayarlı Tomografi

Dışkı Kaçırma (Dışkı Tutamama - Fekal İnkontinans) Tedavisi

Dışkı Kaçırma Probleminin Düzeltilmesi İçin Ne Yapılabilir?

Dikkatlice anlatılmış bir hastalık öyküsü, doktorunuz tarafından yapılan fizik muayene ve anal (makat ile ilgili) testlerden sonra tedavi planlaması yapılabilir. Neden olan (altta yatan) hastalık tedavi edilir.

Diaresi (ishali) olanlarda dışkının katı ve şekilli hale gelmesi diyet ve ilaçlarla sağlanabilir. Böylece bağırsak geçiş zamanı uzar ve dışkılama kontrollü hale gelir. Laktoz intoleransı (tahammülsüzlüğü) olanlarda süt ve süt ürünleri kısıtlanmalıdır. Aşırı kahve, alkol ve bazı meyve sularının içilmesi bağırsak geçiş zamanını kısaltarak inkontinansa neden olabilir.

Hafif problemlerde diyette yapılacak düzenlemeler yararlı olabilir. Kuru erik, keçiboynuzu, incir, meyan kökü doğal laksatiflerdir (dışkı yumuşatıcılarıdır). Fasulye, brokoli (bir cins karnabahar), karnabahar, lahana, yeşil yapraklı sebzeler, brüksel lahanası, baharatlı yemekler ishale neden olabilir. Bu gıdaları tüketirken dikkatli olmak gerekir. Sınırlı olan dışkı kontrolü, dışkının yumuşaması ile bozulabilir ve kontrol kaybolabilir.

Dışkının şekilli hale gelmesi ve içindeki su miktarının azaltılması yüksek lifli gıda ile sağlanabilir. Kalsiyum içeren gıdalar bağırsak geçiş süresinin uzamasını ve dışkı kontrolünün biraz düzelmesini sağlar. Süt ürünleri dışında kalsiyum içeren portakal suyu, somon ve sardalya balığı; buna ek olarak muz, pilav, makarna, yoğurt bu amaçla tüketilebilir. Düzenli dışkılama alışkanlığı ile günün geri kalan bölümünde kaçak problemi önlenebilir.

Yardımcı olabilecek öneriler;

• Gıda listesi tutun. Bir günlüğe not alarak sizi rahatsız eden gıdalar tespit edin ve onlardan uzak durun.
• Öğünlerinizi azar azar ve sık sık yiyin.
• Yüksek lifli gıdalarla beslenin.

Medikal Tedavi

Yumuşak ve sulu dışkının daha katı hale gelmesi için kabızlık yapıcı ilaçlar denenebilir.

Safra asitlerinin emilimi, ince bağırsağın son bölümü olan ileumda olur. Ameliyat ile ileumun tamamının ya da bir kısmının çıkarılması sonucu, bazı hastalarda ishal gelişebilir. Aşırı miktarda safra asidi, kalın bağırsağı zedeleyerek ishale neden olabilir. Bazen safra kesesi alınan hastalarda da bu tip sorunlar olabilir. Bu vakalarda kolestiramin isimli ilaç kullanılabilir.

Evden çıkmadan yapılacak bir lavman ile rektum boşaltılabilir, böylece kaçak sorunu belli bir süre ertelenebilir.

Pelvik Taban Egzersizleri (Kegels)

Pelvik taban kas egzersizleri, pelvis (leğen kemiği) ve anorektal bölgeyi [kalın bağırsağın son bölümü olan anüsü (makatı)] çevreleyen kasların fonksiyonunu (işlevini) güçlendirmek, bu kasları daha iyi ve etkili kullanmak ve dışkılama işlevinin kontrolünü sağlamak amacıyla uygulanan bir yöntemdir. Bu egzersizler sayesinde bağırsak hareketlerini kontrol etmeniz daha da koylaşacaktır.

Biofeedback

Bazı hastalarda biofeedback tedavisi (geri bildirim tedavisi), hastalara dışkının hissedilmesine yardımcı olmada ve anal bölge kaslarının güçlendirilmesinde faydalı olmaktadır. Özel aletlerle hastaya hangi kasları kasması, hangilerini gevşetmesi gerektiği egzersizlerle öğretilir. Bu tedavide bir bilgisayar ve görüntülü sistem aracılığı ile seanslar halinde egzersizler yapılır. Bu işlemler sırasında kasların elektriksel aktiviteleri de kayıt edilir.

Makattan Lavman Yapılması (Transanal İrrigasyon)

Hastalar düzenli olarak özel bir sistem ile bağırsaklarının içini temizleyebilir ve böylece gün içinde rahat ederler.

Ameliyat Yöntemleri (Cerrahi Tedavi)

Diyet ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen durumlarda altta yatan problemin düzeltilmesi için cerrahi tedavi düşünülebilmektedir. Ameliyat ile tedavide uygulanabilecek yöntemler şunlardır;

Sfinkteroplasti

Anüsü (makatı) kontrol eden kaslarda yırtık oluştu ise bu kaslar tekrar birbirine dikilerek sağlamlaştırılabilir. Kısaca, makat etrafında yer alan ve travma sonucu bütünlüğü kaybolan kasların birbirine dikilmesi işlemidir.

Kas Transpozisyonu

Makat etrafındaki kaslarda büyük ölçüde tahribat oldu ise bu durumda başka bir bölgeden kas dokusu kaydırılarak makatın kontrolü tekrar sağlanmaya çalışılır. Kısaca, makat etrafına bacak veya vücudun başka yerlerinden kas getirilerek dikilmesi işlemidir.

Sentetik Destek Maddesi İnjeksiyonu

Makatı çevreleyen kasların anal kanalı (dışkı kanalı - makat kanalı) tam kapatamaması durumunda destek olarak sentetik maddelerin enjeksiyon yöntemi ile makatı çevreleyen kasların arasına verilmesi işlemidir.

Sakralstimulasyon

Bu bölgedeki kaslara giden sinirlerin özel bir alet yardımı ile uyarılarak kasların eski fonksiyonlarına (işlevlerine) dönmesi sağlanabilir.

Kolostomi (Karından Torbaya Dışkılama)

Bu ameliyat en son seçenek olarak yapılmaktadır. Tamamen dışkı kontrolünü kaybeden bireylerde kalın bağırsağın bir ameliyat ile karın ön duvarına ağızlaştırılması yani bağırsağın karına yapıştırılan torbaya bağlanması işlemi uygulanabilir.

Dışkı Kaçırma Probleminde Hatırlanması Gerekenler

• Kişinin sosyal olarak uygun zaman ve yer bulana kadar dışkılama ihtiyacını kontrol etmesine kontinans denir. Bu durumda gaz ya da dışkı kontrolünün kaybolmasına inkontinans denir.
• Toplumun %2'sinde inkontinans problemi görülmektedir.
• En sık nedeni zorlu doğumlar, geçirilmiş ameliyatlardır.
• Dikkatlice anlatılmış bir hastalık öyküsü, doktorunuz tarafından yapılan fizik muayene ve anal (makat ile ilgili) testlerden sonra tedavi planlaması yapılabilir. Neden olan (altta yatan) hastalık tedavi edilir.