Kabızlık (Konstipasyon)
İçindekiler
- Kabızlık (Konstipasyon - Peklik) Nedir?
- Roma II Kriterleri
- Normal Dışkılama Nasıl Meydana Gelir?
- Kabızlık İçin Risk Faktörleri
- Kabızlık Nasıl Gelişir?
- Kabızlığın Nedenleri Nelerdir?
- Kabızlığa Neden Olan Hastalıklar
- Kabızlığın Belirtileri
- Dışkılama Alışkanlığınız Düzenli Midir?
- İlaçlar Kalın Bağırsak Geçiş Süresini Etkiler Mi?
- Nedeni Bilinmeyen Kabızlık (Kronik İdiyopatik Kabızlık)
- Ne Zaman Doktora Gidilmelidir?
- Kabızlık Teşhisi - Kabızlık Nedenlerinin Araştırılması
- Kabızlık Tanısı İçin Yapılan Tetkikler
- Kalın Bağırsak Transit Testi
- Balon Atılım Testi
- Anal manometri
- Elektrofizyoloji
- Defekografi
- Kabızlık Herhangi Bir Sorun Yaratır Mı?
- Posa (Lifli Gıda) Hakkında Neleri Bilmelisiniz?
- Lifi Arttırmanın Kolay Yolları Var Mıdır?
- Lif Hakkında Sorular
- Müshil Almak Uygun Mudur?
- Dışkı miktarını artıran (Lif İçeren Ürünler) Laksatifler
- Dışkı Yumuşatıcılar
- Uyarıcı Laksatifler
- Ozmotik Laksatifler
- Prokinetik İlaçlar
- Lavmanlar (Enemalar)
- Biofeedback
- Kabızlıkta Cerrahi Tedavi
- Kabızlıktan Korunmak İçin Neler Yapmalıyız?
- Hatırlanması Gereken Noktalar
Kabızlık (Konstipasyon - Peklik) Nedir?
Kabızlık (Konstipasyon veya Peklik olarakta adlandırılır), bağırsak hareketlerinin normale göre azalması anlamına gelir. Aslında kabızlık bir hastalık değil, birçok duruma bağlı olarak görülebilen bir belirtidir (semptomdur).
Bağırsak fonksiyonu, normal olarak bireyden bireye farklılık gösterir. Bir kişi için günde 3 defa dışkılama normal iken başka birisi için haftada 3 defa dışkılama normal sayılabilir. Tanım olarak kabızlık dışkılama işleminin haftada 2 ya da daha az olmasına denir. Bazı insanlar kabızlığın anlamını dışkılama güçlüğü veya sert dışkı diye kabul ederler. Bu yanlış bir inanıştır.
Kabızlık (konstipasyon - peklik) tüm dünyada oldukça yaygın olarak görülen bir durumdur. Konstipasyon tanımında objektif kriterlerin belirlenmesinde güçlükler vardır ve uluslar arası toplantılarda belirli kriterler (Roma kriterleri) belirlenmiştir. Aşağıda yazılı kriterlerden en az iki tanesinin veya daha fazlasının, bir yıl içinde en az 12 hafta devam etmesi (ardışık olması gerekmez) halinde durumun, kabızlık rahatsızlığı olarak kabul edilmesi kararlaştırılmıştır.
Roma II Kriterleri
- Dışkılama Sırasında Ikınma
Tüm dışkılamaların %25 den fazlasında ıkınma ihtiyacı duyulması
- Parça Parça veya Sert Dışkı Yapma
Tüm dışkılamaların %25 den fazlasında parça parça veya sert dışkı yapma
- Tam Boşalamama Hissi
Tüm dışkılamaların %25 den fazlasında parça tam boşalamama hissi olması
- Dışkılama Sırasında Tıkanma (Engellenme) Hissi
Tüm dışkılamaların %25 den fazlasında dışkılama sırasında tıkanma (engellenme) hissi
- Dışkılama Sırasında Destek Olma
Tüm dışkılamaların %25 den fazlasında dışkılama sırasında parmakla veya elle pelvik tabana destek olma
- Haftada 2 yada Daha Az Dışkılama
Normal Dışkılama Nasıl Meydana Gelir?
Kabızlığı daha iyi anlayabilmek için öncelikle normal dışkılamanın (büyük abdest) nasıl meydana geldiğine bakalım.
Yemeklerden sonra sindirilmeyen besinler ince bağırsakları geçip 2-3 saat içinde kalın bağırsağa ulaşır. Kalın bağırsak içine gelen artıklar ancak 2-5 gün içinde dışkı olarak dışarı atılırlar. Normalde kalın bağırsağa gelen atıklar sıvı haldedir. Kalın bağırsak içinde ilerlerken su emilir ve bağırsağın sağ tarafında katılaşmaya başlar. Kalın bağırsağın sol tarafı ise depo görevi görür. Kişi yemek yediğinde midesine gelen gıdalar bağırsak içindeki özel bir refleks yolu ile (gastrokolik refleks) kalın bağırsağa uyarı gönderir. Bu refleks yol kalın bağırsakta kasılma meydana getirir ve dışkılama işlevi sosyal ortam uygun ise gerçekleşir. Sabah sıklıkla kahvaltı sırasında kişinin dışkılama ihtiyacı hissetmesinin nedeni bundan dolayıdır. Gıda artıkları kalın bağırsağın en son kısmına (rektum) geldiğinde dışkılama ihtiyacı oluşur. Pelvis (leğen kemiğinin iç kısmı) tabanını oluşturan kaslar (levator ani, puborektalis) dışkılama sırasında aktif görev alırlar. Puborektalis kası kalın bağırsağın son kısmının aşağıdan destekleyerek dışkı kontrolüne yardımcı olur. Dışkı kontrolünü sağlayan diğer önemli bir yapı, makatı çevreleyen kaslardır. Bu kaslara makatı kontrol kaslar denir (anal sfinkter). Bu kaslar makatın iç kısımda ve dış kısmında olmak üzere 2 adettir ve bunlara iç ve dış anal sfinkter kasları denir.
Rektumda (kalın bağırsağın en son bölümü) gıda artıklarının birikmesi, dışkılama ihtiyacına neden olur. Dışkılama hissi makatı kontrol eden iç kısmındaki kasta gevşemeye neden olur. Bu dışkının makata doğru daha fazla ilerlemesine ve dışkılama hissinin ne ile oluştuğunun vücut tarafından anlaşılmasını sağlar. Böylelikle kişi dışkılama hissinin gaz mı yoksa katı gıda artıklarından mı olduğu farkını algılayabilir. Bu da gaz çıkartmak için her seferinde tuvalete gitmeyi önler.
Sindirim Sistemi
Dışkılama işlevi için puborektalis ve makatı kontrol eden kasların gevşemesine ihtiyaç vardır. Ikınma ile pelvis tabanı düzleşir, anal kanal ve rektum arasındaki açılanma kaybolur. Dışkılama sırasında oturma, karın içi basıncını artırır ve kişinin daha kolay bir şekilde dışkılamasına yardımcı olur.
Kalın bağırsağın (kolon) en önemli görevi, vücudun ihtiyacı olan suyun kana geri emilmesini sağlamak ve böylelikle dışkı ile su kaybını engellemektir. Bu nedenle su ve gıda artıkları kolona (kalın bağırsağa) geldiğinde suyun fazlası emilmektedir. Kalın bağırsak içindeki sıvının (safra, sindirim sıvıları, gıdalarla alınan sıvı) % 90'ını geri emer. Geriye kalan sindirilmiş gıda artıklarından dışkı meydana gelir. Dışkı içinde bulunan sindirilmemiş lifler (fiber) su tutma özelliğine sahiptir. Bu liflerin tuttuğu su oranı ile dışkı yumuşar, şekillenir ve dışkılama işlevi kolaylaşır.
Dışkı Oluşumu
Kabızlık İçin Risk Faktörleri
Mide bağırsak kanalı hastalıkları içinde kabızlık, en sık doktora müracaat edilen hastalıklardan biridir. En fazla ileri yaşta gözlenmesine karşın toplumun her kesimini etkileyebilir. Kadınlar erkekler göre 2- 3 kat fazla etkilenir.
Kabızlığın oluşumunda bir çok faktör sayılabilir. Fakat en önemli risk faktörü kötü beslenmedir. Buna ek stres ve seyahat nedeni ile farklı ortamlarda kabızlığa neden olabilir. Unutulmaması gereken diğer bir nokta altta yatan hastalıklara bağlı kabızlığın gelişmesidir. Bu nedenle iyi bir ayırıcı tanı gereklidir.
Kabızlık Nasıl Gelişir?
Kalın bağırsak duvarında bulunan kas kasılmaları dışkının makata (anüse) doğru ilerlemesini sağlar. Bunu da düzenleyen sinir uyarılarıdır. Kas ve sinir uyarılarındaki düzensizlik kalın bağırsak geçiş süresini uzatır. Bu durum kabızlığa neden olur. Kabızlığa neden olan diğer hastalıklar yüzünden bağırsak fonksiyonları bozulduğunda da dışkı yavaş ilerler. Bu da kolonun çok fazla su emmesine, sert ve kuru dışkı oluşumuna neden olur. Sertleşen dışkı hareket ettiğinde ağrıya neden olur.
Kabızlığın Nedenleri Nelerdir?
Dışkılama bozuklukları sık karşılaşılan bir problemdir. İnsanların %70-80 kadarı yaşamlarında bir dönem kabızlıktan şikayet ederler. Zorlu boşaltma ya da az sayıda dışkılama gibi problemlerin birçok nedeni bulunabilir.
Nedenleri tanımlamadan önce ilk adım kısa süreli (akut) ve sürekli (kronik) kabızlık arasındaki ayrımı yapmaktır. Kısa süreli ve tekrarlanmayan kabızlık genelde alışkanlıklarımızın kısa süreli değişmesi ile meydana gelir. Akut kabızlık üç aydan kısa süre için barsak alışkanlıklarında ısrarlı değişim şeklinde tanımlanabilir. Akut kabızlıkta genellikle problem tektir ve kolaylıkla tedavi edilebilir.
Kronik kabızlıkta ise bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler üç aydan fazladır ve neden olan faktörler daha karmaşıktır. Fonksiyonel kabızlık olarak bilinen hastalık ender olarak görülür. Nedeni belli değildir.
Birçok faktör kabızlığa neden olabilir. Kabızlığın başlıca nedenleri şunlardır;
- Yetersiz su tüketilmesi en önemli sorundur.
- Diyetteki Yetersiz Fiber (Lif): Normalde günlük tüketilmesi gereken lif miktarı 25-30 gram kadardır. Modern yaşam ve hızlı, kolay yemek çözümleri ile günlük alınan lif miktarının azalması kabızlığa yol açar.
- Rutin Hayatta Değişiklikler: Bir çok kişi zaman zaman kabızlıktan şikayet edebilir. Ortam değişikliği, seyahatler, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler ve hamilelik gibi durumlar zorlu dışkılamaya neden olabilir.
- Pelvik Taban Kaslarının Fonksiyon Bozukluğu: Dışkılama sırasında pelvik tabanın çizgili kaslarının istem dışı kasılı kalmaları nedeni ile kabızlık görülebilmektedir.
- Kullanılan İlaçların Yan Etkileri: Bazı ilaçların kullanımı kabızlığa neden olabilir veya bulguları şiddetlendirir. Ağrı kesiciler, anti-depresan ilaçlar, antiparkinson ilaçlar, trankilizanlar, kan basıncını düzenleyen ilaçlar (kalsiyum kanal blokürleri), diüretikler (potasyum kaybına neden olanlar), demir preparatları, kalsiyum kullanımı ve alüminyum veya kalsiyum içeren antiasit alınması kabızlığa neden olabilir.
Aslında kabız olmayan bazı bireyler, her gün dışkılama yapabilmek için aldıkları bazı laksatifler nedeni ile ilaç bağımlı duruma gelebilirler. Bu da problemin daha da büyümesine neden olur.
- Tıkanıklığa Neden Olan Bağırsak Hastalıkları: Önemli olan hiçbir neden yokken aniden ortaya çıkan kabızlıktır. Bu durumda bağırsağı tıkayan mekanik bir engel düşünülmelidir. Bu tıkanıklık kanser, iltihabi bir durum (divertikülit, Crohn Hastalığı) veya yapışıklıklar nedeni ile olabilir. Bu ani tıkanıklıklara genellikle bulantı, kusma, karın ağrısı, ateş gibi bulgular eşlik eder.
- İritabl Bağırsak Sendromu (IBS): İritabl barsak sendromu olan hastalardaki bağırsak spazmları (kasılmaları), hastanın dışkılama alışkanlığını değiştirebilir. Bu hastalarda aralıklı olarak kabızlık ve ishal atakları görülebilir. Buna ek olarak karında şişkinlik, ağrı, gaz şikayetleri olabilir.
- Hormonal Hastalıklar: Hipotiroidi (tiroid bezinin yetersiz çalışması), şeker hastalığı ve romatizmal hastalıkların seyri sırasında kabızlık oluşabilir.
- Bağırsak Yapısındaki Bozukluklar: Kalın bağırsağın yapısal bozukluklarında, darlıklarında ve tıkanıklığa neden olan hastalıklarında da kabızlık görülebilir.
- Sinir ve Kas Uyarılarındaki Düzensizlikler: Kalın bağırsak duvarında bulunan kas kasılmaları dışkının anüse (makata) doğru ilerlemesini sağlar. Bunu da düzenleyen sinir uyarılarıdır. Kas ve sinir uyarılarındaki düzensizlik kalın bağırsak geçiş süresini uzatır. Bu durum kabızlığa neden olur.
Ayrıca dışkılama sırasında puborektalis ve makatı kontrol eden dış kısmındaki kasların yeterince gevşememesi dışkılama işlemini engeller. Yine bu bölgedeki kasların koordineli çalışmaması fonksiyonel bir tıkanıklığa neden olur. Doğuştan bir hastalık olan Hirschsprung hastalığında kas gevşemesindeki düzensizlikler nedeni ile çocukluk döneminde başlayan kabızlık ortaya çıkar.
- Sistemik Hastalıkların Varlığı: Kabızlığa neden olan diğer hastalıklar yüzünden (aşağıda liste halinde yazılmıştır) bağırsak kasılmaları (kontraksiyonları) bozulduğunda da dışkı yavaş ilerler. Bu da kalın bağırsağın (kolonun) çok fazla su emmesine, sert ve kuru dışkı oluşumuna neden olur. Sertleşen dışkı hareket ettiğinde ağrıya neden olur.
Kabızlığa Neden Olan Hastalıklar
-
- Kalın Bağırsak hastalıkları
- İrritabl bağırsak sendromu
- Kalın Bağırsak Kanseri
- Divertikülit
- Crohn Hastalığı
- Devamlı laksatif kullanımı
- Pelvik taban hasarı
- Anal hastalıklar
- Nörolojik
- Multipl skleroz
- Parkinson hastalığı
- Felç
- Omurilik yaralanması
- Psödoobstrüksiyon
- Metabolik
- Gebelik
- Şeker hastalığı
- Tiroid hastalığı(Guatr)
- Paratiroid hastalığı
- Üremi
- Sistemik hastalıklar
- Amiloidoz
- Lupus
- Skleroderma
- Kalın Bağırsak hastalıkları
- Ameliyat - Cerrahi tedavi (karın içi yapışıklıklar, Hirschsprung hastalığı)
- Kötü beslenme alışkanlığı (fazla miktarda kafein alımı, düzensiz beslenme zamanları gibi)
- Az egzersiz yapma
- Az sıvı alma
- Bağırsak hareketlerini kendi isteğiyle engellemek
- Stres ve anksiyete
Kabızlığın Belirtileri
- Kabızlık, kendini dolgunluk hissi ile gösterir.
- Ciddi şekilde günlük işlerimizi etkilememesine rağmen kişinin kendini rahatsız hissetmesine neden olabilir.
- Sert ve kuru dışkı, geçişi zorlaştırır ve geçişin ağrılı olmasına neden olur. Kabızlığın oluşturduğu tahriş nedeniyle kan görülebilir.
- Bazı kişilerde zaman zaman dolgunluk hissi, karın şişkinliği ve yer değiştiren karın ağrıları bu bulgulara eşlik edebilir.
- Bir çok kişi zaman zaman kabızlıktan şikayet edebilir. Ortam değişikliği, seyahatler, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler zorlu dışkılamaya neden olabilir. Bunun sonucunda kabızlık ve şişkinlik (karın şişliği) gelişebilir. Bunlar (kabızlık şişlik) ortam eskiye dönünce düzelir.
- Önemli olan, hiçbir neden yokken aniden ortaya çıkan kabızlıktır. Ciddi hastalıklar kabızlığa - konstipasyona neden olabilirler. Yakın zamanda açıklanamayan kabızlık, kötüleşen karın ağrısı ile dışkıya kan (kabızlık kan) ve mukusun eşlik etmesi, bağırsak hareketlerinde azalma, mide bulantısı, kusma ve dışkılama güçlüğü gibi durumlar görülebilmektedir. Bu durumda bağırsağı tıkayan mekanik bir engel düşünülmelidir. Bu tıkanıklık kanser, iltihabi bir durum (divertikülit, Crohn Hastalığı) veya yapışıklıklar nedeni ile olabilir. Bu ani tıkanıklıklara genellikle bulantı, kusma, karın ağrısı, ateş gibi bulgular eşlik eder.
Genel olarak;
- Haftalık dışkılama sayısında azalma (Normalden daha az bağırsak hareketleri)
- Kuru, sert dışkı ve bunların geçişinde zorlanma ve ağrı hissi , kabızlık ve karın ağrısının birlikte görülmesi
- Dışkılamadan sonrada rektumda (kalın bağırsağın son kısmı) dolgunluk ve tam boşalamama hissi
Yukarıdaki belirtileri olan bireylerde kabızlık rahatsızlığı nedeniyle doktor kontrolü gerekebilir.
Dışkılama Alışkanlığınız Düzenli Midir?
Birçok insan, günde bir kez dışkılamadığında kendini kabız ve düzensiz hisseder. Bu her zaman doğru olmayabilir. Normalde dışkılama sayısı günde 3 kez den haftada 3 keze kadar değişebilen geniş bir aralıktadır. Bu nedenle sert dışkılama yapılması kabızlık anlamına gelmemelidir. Yine 2 gün dışkılama yapılamaması da kabızlık değildir.
İlaçlar Kalın Bağırsak Geçiş Süresini Etkiler Mi?
Yukarıdaki hastalıklara ek olarak kullanılan bazı ilaçlar kalın bağırsak geçiş süresinin uzamasına neden olur ve kabızlık gelişir. Bu ilaçlar kalın bağırsağın sinirsel uyarısını, kas hareketlerini engelleyerek veya su tutarak kabızlığa neden olur. Kabızlık sorunu olan hastaların kullandıkları tüm ilaçların yan etkilerini dikkatlice okuması, doktoruna danışması gerekir. Kabızlığa neden olan ilaçların bazıları aşağıdaki listede verilmiştir.
İlaç | Kullanım Yeri | Örnek |
---|---|---|
Antiasitler | Mide ülser, Gastrit | Alüminyum içeren antiasitler |
Antikolinerjikler | Parkinson, Depresyon, Anksiyete tedavisinde kullanılır | Propantelin, Disiklomin, Amitriptilin, Nortriptilin, Levodopa, Cardopa |
Antikonvülzan | Epilepsi ve Konvülziyon tedavisi | Fenitoin, Valproik Asit |
Antidepresan | Depresyon tedavisi | Amitriptilin, İmiprimin, Fenilizin |
Antihipertansif | Kan basıncını düşürmek için kullanılır | Metildopa, Klonidin |
Antipsikotik | Kolesterol seviyesinde azalma | Haloperidol, Klozapin, Risperidin |
Safra tuzu sekestrasyonu | Psikoz tedavisi | Kolestiramin, Kolestipol |
Kalsiyum Kanal Blokürleri | Koroner yetmezliği ve yüksek kan basıncının düşürülmesi | Diltiazem, Nifedipin, Verapamil |
Kalsiyum desteği | Diyetteki kalsiyum seviyesini arttırmak | Kalsiyum Karbonat v.s. |
Demir desteği | Demir eksikliği, Kansızlık tedavisi | Demir preparatları |
Opiyat bileşikleri | Ağrı kesiciler | Morfin veya kodein içeren ağrı kesiciler |
- Bu listedeki ilaçlar dışında başka ilaçlar da kabızlığa neden olabilir.
- Magnezyum içeren antiasitler, bağırsak hareketlerini hızlandırır.
Nedeni Bilinmeyen Kabızlık (Kronik İdiyopatik Kabızlık)
Fonksiyonel kabızlık olarak bilinen hastalık ender olarak görülür. Nedeni belli değildir. Uzun sürelerden beri kabız olan bireylerde bazen ilaç tedavisi de faydalı olmaz. Bunun altında birçok problem olabilir. Hormonal değişiklikler, kalın bağırsağın kas ve sinir sistemi problemleri neden olabilir. Bu tip kabızlık çocuklarda ve kadınlarda daha sık rastlanır.
Dışkının kalın bağırsaktan geçiş süresinin uzaması veya bağırsak duvarında ilerleyici bağırsak hareketlerini sağlayan kaslardaki problemler buna neden olabilir. Bu durumda rektum (kalın bağırsağın son kısmı) içinde biriken dışkı, kas hareketlerindeki zayıflık nedeni ile dışarı atılamaz.
Ne Zaman Doktora Gidilmelidir?
Genellikle kolayca düzeltilebilen geçici bir durumdur. Ne var ki bazen daha ciddi problemlere işaret edebilir. Aşağıdaki durumlardan biri varsa, doktora giderek muayene (kabızlık muayenesi) olmak gerekir;
- Kalıcı kabızlık ve açıklanamayan kabızlık durumu
- Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik (sıklığında artma veya azalma olması)
- Dışkı çapında incelme (ince dışkılama) ve kanlı dışkılama
- Diyet değişikliklerine, kabızlık diyeti uygulanmasına rağmen yedi günden uzun süren kabızlık
- Dışkıda kan, karın ağrısı veya hassasiyeti
- Dışkılamanın ileri derecede ağrılı olması (ağrılı dışkılama)
- Kabızlık ishal ataklarının birbirini takip etmesi
- Kabızlıkla beraber vücutta bir sorun olabileceğini düşündüren başka belirti ve bulguların olması
Kabızlık şikayeti için başvurulan özel bir alan (yani kabızlık doktoru) yoktur. Hastanelerin dahiliye, gastroenteroloji (sindirim sistemi hastalıkları bölümü) ve genel cerrahi bölümlerine başvurabilirsiniz.
Kabızlık Teşhisi - Kabızlık Nedenlerinin Araştırılması
Kabızlık Tanısı İçin Yapılan Tetkikler
Kabızlığın birçok nedeni olabilir. Basit veya özel tedavinin uygulanabilmesi için nedenin ortaya çıkarılması önemlidir. Doktor, kalın bağırsakta (kolon içinde) daralma veya tıkanıklık yapan mekanik engelleri - anatomik sebepleri araştıracaktır.
Öncelikle dikkatli bir hastalık hikayesi, kullanılan ilaçlar, dışkılama düzeni, dışkı tipi, ıkınma ve tam boşalma hissi doktor tarafından sorgulanır. 40 yaş üzerindekilerde kalın bağırsak kanseri araştırılmalıdır. Bunun ardından makat bölgesinin (anorektal) parmakla muayenesi yapılır. Bağırsağın endoskopi (kolonoskopi) ya da baryum grafi (ilaçlı kolon filmi) çalışmaları ile incelenmesi Polipler, tümör gibi ciddi kabızlık sebeplerinin araştırılmasına yardımcı olur. Anatomik bir problem tespit edilirse tedavi direkt bu nedene göre olur.
Bunun haricinde işlevsel bozukluklara yönelik incelemeler de yapılabilir. Bunlardan bazıları aşağıda anlatılmıştır.
Kalın Bağırsak Transit Testi
Dışkının kalın bağırsaktan geçiş süresini hesaplamaya yarar. İçinde çok sayıda küçük halkalar olan bir kapsül hastaya içirilir. Kapsülün içindeki halkalar çekilen karın grafisinde (röntgen) görüldüğü için bağırsak içindeki ilerleyişi çekilen grafiler ile takip edilir. Normalde kapsül alındıktan 5 gün sonra halkaların % 80 i dışkı ile atılır. Beşinci gün çekilen karın grafisinde halkaların %20 sinden fazlasının halen bağırsak içinde görülmesi bağırsak geçiş süresinin uzunluğuna işaret eder. Kabızlık grafi sonucuna göre teşhis edilebilir.
Balon Atılım Testi
Rektumun boşalma işlevini değerlendirir.
Anal manometri
Makatı kontrol eden kaslarla rektum arasındaki koordinasyonu ve kasların fonksiyonlarını değerlendirir.
Anal Manometri İşlemi
Elektrofizyoloji
Makatı kontrol eden kasların sinirsel uyarımını kontrol eder.
Defekografi
Dışkılama sırasında çekilen ilaçlı grafidir ve boşaltım fonksiyonunu değerlendirir.
Bu testler sonucunda kabızlığa neden olan birçok anatomik ya da fonksiyonel nedenler tespit edilebilir.
Kabızlık Herhangi Bir Sorun Yaratır Mı?
Bazen kabızlık sorun yaratabilir. Tuvalette uzun süre oturma, ıkınma hemoroidlerin (Basur/ Mayasıl) belirgin hale gelmesine neden olur. Buna ek olarak sert dışkı makattan (anüsten) geçerken makatı (anüsü) zedeleyebilir ve anal fissür (yırtık) oluşur. Hastada her tuvalette ağrı, kanama ve yanma olur.
Aşırı derecede ıkınma bağırsağın içini döşeyen tabakanın dışa doğru dönmesine neden olabilir. Bu duruma rektal prolapsus denir.
Bazı hastalar sert ve kuru dışkıyı çıkaramazlar. Rektumda (kalın bağırsağın son kısmı) biriken dışkı taşlaşır ve tıkanıklığa neden olabilir.
Tüm yukarıdaki hastalıklar, kabızlığın giderilmesi ile önlenmiş olur.
Posa (Lifli Gıda) Hakkında Neleri Bilmelisiniz?
Sık rastlanan konstipasyonları (kabızlıkları) tedavi etmenin en iyi yollarından biri diyette daha yüksek fiber alımıdır. Fiberler bitkilerin sindirilemeyen parçalarıdır. Hacim kazandırır ve tuttukları su ile dışkıyı yumuşatıp kolay atılmasını sağlar.
Posa (Lif) Açısından Zengin Besinler
Fiberler iki değişik tip olarak alınırlar ve her iki tip de düzenli bağırsak işlevi için gereklidir.
1. Çözünebilir (Soluble) Fiber
Suda çözünen jelatinöz bir maddedir. Dışkılama düzenini sağlar ve yumuşak dışkı oluşumunu kolaylaştırır. Yulaf, fasulye, meyve çeşitleri ve psyllium içeren ürünler iyi kaynaklardır.
2. Çözünmeyen (İnsoluble) Fiber
Suda çözünmezler. Sindirim sisteminden çok çabuk ve tek parça olarak geçerler. Düzenli dışkılamaya ve dışkının hacimli olmasına yardımcıdır. Tahıl ürünleri, lapalar ve çeşitli sebzeler iyi kaynaklardır.
Lifi Arttırmanın Kolay Yolları Var Mıdır?
Diyete fiber katmak sanıldığından daha kolaydır. Başlangıç için bazı ipuçları;
Kepek ekmeği, kahverengi pirinç, meyve-sebze gibi yüksek fiberli gıdalar, beyaz ekmek beyaz pirinç ve chips-şekerleme gibi düşük fiberli gıdalara tercih edilmeli.
Daha fazla çiğ sebze ve kabuğu soyulmamış meyveler yeme alışkanlığını kazanmaya çalışılmalı. Sebzeleri pişirmek içlerindeki fiber miktarını düşürür. Kabuklar da iyi birer fiber kaynağıdır.
Her öğünde yüksek fiberli gıda alınmalıdır. Unlu lapalar iyi bir başlangıç olabilir fakat meyve-sebzeleri de bulundurmak şartıyla.
İki önemli nokta;
- Fiber miktarının yavaş yavaş arttırılması. Çok miktarlarda lifli gıdaya hızlı bir şekilde başlanması rahatsızlık verici şişkinlik, gaz ve ağrıya neden olabilir.
- Lifli gıda ile beraber günde en az 8-10 bardak sıvı alınması unutulmamalıdır.
Lif Hakkında Sorular
- Günde ne kadar fibere gereksinim var?
- Diyet uzmanları günde 25-35 gram fiber önermektedir.
- Fiber alımını arttırmanın en iyi yolları nelerdir?
- Çok çeşitli yüksek fiberli gıdalar alınması.
- Günlük besinlerde düşük fiberlileri yüksek fiberli gıdalarla değiştirilmesi.
- Bol bol meyve-sebze yenmesi.
- Fiber (lif) alımının arttırılması, hangi oranda olmalıdır?
- Yavaş yavaş arttırmak gerekir. Çok erken ve çok fazla miktarda fiber alımı şişkinlik ve karın ağrısı yapabilir. Bunu arttırmak birkaç haftayı alabilir. Bu iş için çalışırken, mutlaka yeteri kadar sıvı almak unutulmamalıdır.
Müshil Almak Uygun Mudur?
Doktor müshil (Laksatif - Dışkılamayı kolaylaştıran ilaç) reçete edebilir. Laksatiflerin birçok türü vardır ve hastaya göre değişen yarar ve yan etkileri mevcuttur.
Dışkı miktarını artıran (Lif İçeren Ürünler) Laksatifler
Dışkıdaki lif oranını artırırlar. Bağırsak içeriğindeki sıvıyı emerek etki ederler. Bu da yumuşak kıvamda dışkı oluşturur ve bağırsak hareketlerini artırır. Beraberinde kullanılan ilaç emilimini etkileyebilirler. Vücudun normal işlevini taklit ettikleri için doğal yollarla çalışırlar. Laksatifler arasında en güvenilir olanıdırlar. Ancak artmış gaz üretimine yol açabilirler. Piyasada bulunanlar: Psyllium seed husk (GNC), Metamucil®, Citrucel®, Serutan®
Dışkı Yumuşatıcılar
Bağırsak hareketlerini artırmaz fakat sert dışkının sebep olduğu zorlu geçişi kolaylaştırırlar. Kalın bağırsaktan su ve elektrolit salgılatırlar. Kuru ve sert dışkıyı yumuşatırlar ve ishal meydana gelir. Kısa dönem tedaviler için iyidir. Ikınma yapmanın sakıncalı olduğu durumlarda [hamilelik, makat (anorektal) cerrahi, makat ağrıları sırasında] tercih edilebilir. Uzun dönem kabızlıkta kullanımları iyi sonuç vermez. Piyasada bulunanlar: Colacel®, Dialose®, Surfak®
Diğer bir dışkı yumuşatıcısı dışkıyı kayganlaştırarak ilerlemesini sağlayan mineral yağıdır. Uzun süre yatmaya bağlı kabızlıkta tercih edilebilir. Kullanım sırasında ilacın solunum yollarına kaçmamasına dikkat etmek gerekir.
Uyarıcı Laksatifler
Su ve elektrolit salgılanmasını arttırmanın yanında bağırsaktaki kas kasılmalarını artırarak etki gösterir. Bütün uyarıcı laksatifler temel olarak bu yolla çalışmalarına rağmen aynı değillerdir. Kramplara, bulantı ve kusmalara neden olabilirler. Bu ilaçlar antrakin türevleri (kaskara, senosid, kastor yağı, risinoleik asit) ve difenilmethane türevlerini (bisakodil) içeririler. Uzun süre kullanılmamalıdır.
Antrakin türlerini kullananlarda bağırsakta kahverengi pigment birikimi olur. Bu ilaçlar şiddetli kabızlık durumlarında ve diğer ilaçlara cevap alınamayan durumlarda tercih edilmelidir. Uzun süre bu ilaçları kullananlarda bağımlılık olabilir. Yavaş yavaş kesilmelidir. Piyasada bulunanlar: Dulcolax®, Senokot®
Ozmotik Laksatifler
Suyu bağırsak içine emerek basıncın artışına ve bağırsağa boşalması yönünde mesaj gönderilmesine neden olurlar. Çok fazla suyun emilmesi bağırsak hareketlerinin kaybına ve vücudun su dengesinin bozulmasına neden olur. İki tipi vardır. Zayıf emilen iyonlar ( Magnesyum sitrat® , fleet fosfo soda) ve zayıf emilen şekerlerden (laktüloz, polietilen glikol, sorbitol solüsyonu %70) oluşur. Uzun süreli yatmaya bağlı kabızlık sorunu olanlarda kısa süreli kullanılabilir. Bu ilaçları kalp yetmezliği ve sıvı kaybı olan hastalarda kullanmamak gerekir. Yine böbrek yetmezliği olan hastalarda fosfat veya magnezyum zehirlenmesi gelişebileceği akılda tutulmalıdır.
Polietilen glikol solüsyonu (Golytely) ve sodyum fosfat (fleet fosfo soda) hızlı bağırsak boşalması gerektiğinde (kolonoskopi öncesi, cerrahi öncesi) tercih edilmelidir.
Prokinetik İlaçlar
Bağırsak hareketlerini hızlandırır. Sisaprid
Lavmanlar (Enemalar)
Makattan uygulanır. Kalın bağırsağı sıvı ile doldurulur. Dışkının yumuşatılması ve bağırsak hareketlerini artırılması sağlanır. Bu amaçla musluk suyu veya fosfo soda kullanılabilir.
Birçok ürün mevcut olduğundan, birey için doğru seçimi doktor yapacaktır.
Kabızlık problemini, doğal yollarla çözümlemek ve uzun süre ilaç alımından kaçınmak doğru olan yoldur. Uyarıcı laksatiflerin uzun süre kullanımı kalın bağırsağın normal tonusunun kaybolmasına yol açarak kasılma yeteneğinin kaybolmasına, kabızlığa ve bağımlılığa neden olur. Dışkı miktarını artıran (Bulk-forming) laksatifler uzun süre kullanım için güvenlidirler.
Biofeedback
Tedavide diğer bir seçenek biofeedbacktir. Basit olarak anlatılacak olursa bir kateter yardımı ile makat ve etrafındaki orgaların nasıl çalıştığını vücudun alıgılamasını sağlamak gerekir. Bu tedavide amaç hastanın puborektal ve dış makat kasının gevşemesini kendisinin bir bilgisayar aracılığı ile denetleyebilmesidir.
Kabızlıkta Cerrahi Tedavi
Son olarak bazı hastalarda kalın bağırsak geçiş süresi normalden uzun ise yani kalın bağırsakta gıda artıkları ve dışkı ilerlemiyor ise cerrahi tedavi önerilir. Yapılacak cerrahi işlem ile kalın bağırsağın büyük bir kısmı çıkarılır ve bağırsak devamlılığı ince bağırsakların kalın bağırsağa birleştirilmesi ile sağlanır.
Kabızlıktan Korunmak İçin Neler Yapmalıyız?
Bazı basit uygulamalarla belirtileri azaltmak ve kabızlığı önlemek mümkündür. Aşağıdaki önerilere uyulması kabızlık anında etkili ve kabızlığın çözümünde yardımcı olur.
- Daha fazla su içilmesi (kabızlığa su veya sıvı günde 8-10 bardak)
- Daha fazla fiber (lifli gıda) tüketilmesi
- Meyvelerin kabuklarının soyulmadan yenmesi
- Kurutulmuş meyve yenmesi (kayısı, üzüm, erik vs)
- Kabuklu çiğ sebze tüketilmesi
- Düzenli egzersiz yapılması (düzenli yürüyüş, karın egzersizleri)
- Düzenli dışkılama alışkanlığı kazanılması
- Dışkılama uyarılarının engellenmemesi. (Dışkılama gelince ertelenmemeli. Acele etmeden, rahatça gevşeyerek zorlamadan dışkılama yapılması. Geciktirmek ileride daha fazla gerilime neden olur.)
- Kabızlıkta beslenme - düzenli yemek yenmesi. (Yiyeceklerin iyi ve yavaş çiğnenmesi)
- Kabızlık yan etkisi gösteren ilaçlara dikkat edilmesi.
- Stresin azaltılması (stres kabızlık oluşumunda oldukça etkilidir.)
- Bağırsak alışkanlıklarında belirgin ve uzun süreli değişiklikler olduğunda doktora başvurulmalı.
Hatırlanması Gereken Noktalar
- Kabızlık dışkılama işleminin haftada 2 ya da daha az olmasına denir.
- Kabızlık bir hastalık değil kişiden kişiye farklı şekillerde görülebilen bir belirtidir.
- Mide bağırsak kanalı hastalıkları içinde kabızlık, en sık doktora müracaat edilen hastalıklardan biridir. En fazla ileri yaşta gözlenmesine karşın toplumun her kesimini etkileyebilir.
- Kalın bağırsak duvarında bulunan kas kasılmaları dışkının anüse (makata) doğru ilerlemesini sağlar. Bunu da düzenleyen sinir uyarılarıdır. Kas ve sinir uyarılarındaki düzensizlik kalın bağırsak geçiş süresini uzatır. Bu durum kabızlığa neden olur.
- Bir çok kişi zaman zaman kabızlıktan şikayet edebilir. Ortam değişikliği, seyahatler, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler zorlu dışkılamaya neden olabilir. Bunlar ortam eskiye dönünce düzelir.
- Önemli olan hiçbir neden yokken aniden ortaya çıkan kabızlıktır. Bu durumda bağırsağı tıkayan mekanik bir engel düşünülmelidir.
- Tedavide ana hatları ile hastaya bağırsak fonksiyonları ve diyet eğitimi, davranış modifikasyonu, ilaç tedavisi ve ender olarak ameliyat - cerrahi tedavi önerilebilir. Bazı basit uygulamalarla belirtileri azaltmak ve kabızlıktan korunmak mümkündür.