Radyoterapi

Radyoterapi Nedir? (Işın Tedavisi)

Kanserli hücrelerin tahrip edilmesi için iyonize radyasyonun kullanılmasına Radyoterapi - Işın Tedavisi denir. Günümüzde bir çok kanserin tedavisinde radyoterapi kullanılmaktadır. Her ne kadar tedavide güvenilirlikle kullanılsa da tüm tedavi alternatiflerinde olduğu gibi radyoterapinin de yan etkileri vardır.

Bu bölümde radyasyon tedavisi ve yan etkileri hakkında bazı bilgileri hastaya aktarmak, böylelikle hastanın tedaviye uyumunu artırmak amaçlanmaktadır.

Konuyu daha iyi anlamak için önce genel olarak kanser hastalığı hakkında bilgi verilecektir.

Vücudumuzda bulunan tüm organ ve dokular bir düzen içinde çalışır. Bunları oluşturan hücreler de benzer şekilde belirli bir düzen içinde büyür, bölünür, çoğalır ve ölür. Vücudumuzdaki normal hücrelerin çoğalması sırasındaki kontrol mekanizmalarının kaybolması anormal hücrelerin oluşmasına neden olur. Kontrol mekanizmaları ortadan kalkınca hücreler devamlı çoğalır ve anormal hücre toplulukları oluşturur. Bu kontrol dışı çoğalma gösteren anormal hücre topluluklarına kanser denir. Normal hücrelerdeki gibi belli bir programları yoktur. Normal hücreler belli bir zaman görevlerini yerine getirdikten sonra programlı olarak ölür ve yerlerini aynı dokudan olan yeni hücrelere bırakırlar. Kanser hücreleri ise bunun tam tersi ölmek yerine devamlı anormal şekilde çoğalarak normal hücrelerin gereksinimleri olan beslenme kaynaklarını da tüketirler ve bulundukları organların işlevlerini de bozabilirler.

Kanser Gelişimi

Kanser Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Radyoterapi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermeden önce genel olarak kanser tedavi yöntemleri hakkında bilgi verilecektir. Kanser vücudumuzda bulunan her doku ve/veya organdan gelişebilmektedir. Günümüzde kanserin tedavisinde kullanılan üç ana yöntem vardır.

1. Ameliyat ile tedavi: Kanserli doku veya organın ameliyat ile çıkarılmasıdır.
2. Işın tedavisi - Radyoterapi: Kanserli doku veya organa radyoterapi - ışın tedavisi uygulanma işlemidir.
3. Kemoterapi - İmmunoterapi - Hormonoterapi: Kanserli hücreleri yok etmek için yapılan ilaç tedavisidir.

Bu tedavi yöntemleri kanserin geliştiği doku veya organa, kanserin yerleştiği bölgeye ve kanserin duyarlılığına göre sadece bir tanesi kullanılabileceği gibi ikisi birlikte veya hepsi bir arada kullanılabilmektedir.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Kim Tarafından Uygulanır?

Radyoterapi ile ilgilenen bilim dalına Radyasyon Onkolojisi denir ve bu tedaviyi planlayan doktora radyasyon onkoloğu denir.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Nasıl Etkili Olur?

Radyasyonun oluşturduğu yoğun enerji hücrelerin genetik materyallerinin bir kısmını harap eder. Böylelikle hücre bölünmesini durdurur. Bu nedenle radyoterapiye maruz kalmış hücrelerde ölür.

Kanser hücreleri aşırı çoğaldıkları için komşu normal hücrelere göre ışın tedavisine - radyoterapiye daha hassastır. Buna karşın sağlıklı normal hücrelerde radyoterapiden etkilenirler. Özellikle fonksiyonları gereği normalde hızlı çoğalan deri, mide-bağırsak kanalı ve mesane hücreleri radyoterapiye çok hassastır.

Radyoterapi uygulaması hastalığın durumuna göre hedeflenir ve uygulanır.

• Tümörü tamamen yok etmek ve hastayı iyileştirmek için,
• Tümörün yayılmasını engellemek için,
• Tümörün büyümesini durdurmak veya yavaşlatmak için,
• Tümörün sebep olduğu belirtileri yok etmek için radyoterapi uygulanabilir.

Işın Tedavisinin - Radyoterapinin Sık Olarak Uygulandığı Hastalıklar Aşağıda Sıralanmıştır;

• Kalın bağırsağın son bölümünde yerleşen kanserler - Rektum kanseri
• Mide kanseri
• Meme kanseri
• Akciğer kanseri
• Kadın hastalıkları kanserleri
• Prostat kanseri
• Mesane kanseri
• Cilt kanserleri
• Beyin tümörleri
• Yumuşak doku tümörleri
• Kemik tümörleri
• Lenfomalar

Tıkanıklık Yapmış Kalın Bağırsak Kanseri

Günümüzde kalın bağırsağın son bölümünde yerleşen kanserlerin (rektum kanserlerinin) tedavisinde ışın tedavisi - radyoterapi hastalığın evresine göre kullanılmaktadır. Radyoterapi ameliyat öncesi verildiğinde etkinliği daha yüksek olmaktadır. Bu nedenle radyoterapi uygulanacak hastaların bu tedaviyi ameliyat öncesi almaları tercih edilmektedir.

Rektum kanseri için radyoterapi alan hastalarda radyoterapi kısa süreli veya uzun süreli olarak uygulanabilmektedir. Buna doktorunuz karar vermektedir. Kısa süreli tedavide radyoterapi 5 gün süre ile uygulanırken uzun süreli tedavide bu süre yaklaşık 4-6 hafta kadar sürmektedir. (Bu süre farkı verilen radyoterapi dozunun miktarı ile ilişkilidir.) Bazı hastalarda radyoterapiye ek olarak eş zamanlı olarak kemoterapi de (kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesi) uygulanmaktadır. Bu uygulanan ek kemoterapinin amacı radyoterapinin etkinliğinin daha da artırmaktır. Bu şekilde hem ışın tedavisi (radyoterapi) hem de kemoterapi alan ileri evre rektum kanseri olan bireylerin dahi tam iyileşme (şifa) şansı artmaktadır. Buna ek olarak bu tedavi hastalığın tekrar etme (nüks) olasılığını da azaltabilmektedir.

Radyoterapi alan hastalar bu tedavi bitikten yaklaşık 7 - 8 hafta sonra tekrar muayene edilirler ve tedavi yanıtı değerlendirilir. Bazı hastalarda rektum kanseri olan bölgede tedaviye iyi yanıt alınır ve bağırsak içindeki hastalık tamamen iyileşebilir. Fakat bu hiçbir zaman tüm kanser hücreleri yok oldu anlamına gelmemelidir. Daha önceden planlandığı gibi hastanın ameliyat olması ve çıkarılan dokuda kanser hücrelerinin tedaviye verdiği yanıtın değerlendirilmesi gerekir.

Işın tedavisi (Radyoterapi) kalın bağırsağın son bölümündeki kanserlerin (rektum kanseri) tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Fakat kalın bağırsağın diğer yerlerinde gelişen kanserlerde (kolon kanseri) radyoterapi pek tercih edilmez. Ender olarak bu bölgede gelişen ileri evre kolon kanserlerin tedavisinde de radyoterapi kullanılabilmektedir. Kolon kanserlerinin tedavisinde radyoterapinin kullanılmamasının en önemli nedeni karın bölgesine uygulanacak ışın tedavisinden başta ince bağırsaklar olmak üzere başka birçok organın olumsuz etkilenmesidir. Bu nedenle ileri evre kolon kanserli hastalarda ışın tedavisinin yerine kemoterapi tercih edilmektedir.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Hangi Amaçlarla Kullanılır?

Işın tedavisi (radyoterapi) kanser hastalığını tamamen yok etmek için veya kanser hastalığının belirti ve bulgularını baskılamak için kullanılabilir;

Küratif Radyoterapi

Asıl amaç kanser hastalığından tam bir iyileşme (şifa) sağlamak yani küratif tedavi yapmaktır. Bu hastalarda verilen radyoterapi dozu tedavi edici seviyededir.

Palyatif Radyoterapi

Hastada kansere bağlı gelişen belirti ve bulguları geçici bir iyileşme sağlamak, bölgesel kanseri küçülterek hastayı bir süre rahatlatmak amacıyla yapılan tedavidir.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Uygulama Biçimleri Nelerdir?

Işın tedavisi - Radyasyon tedavisi vücut boşlukları içinden (internal) veya dışından (eksternal) uygulanabilir.

Dışardan uygulanan radyasyon tedavisinde (eksternal) tedavide özel bir cihaz kullanılır. Bu cihazların ürettiği X veya gamma ışınları vücutta kanserin olduğu bölgeye odaklanarak uygulanır.

İçerden uygulanan radyasyon tedavisinde radyoaktif kimyasal madde (kaynak) kanserin olduğu yere yerleştirilir. Bu teknik ile vücut boşluklarında kanserin bulunduğu bölgeye içerden direkt ışın tedavisi verilmiş olur. Bu tedaviye brakiterapi denir. Dahili tedavinin temel amacı, etraftaki normal dokuları radyasyondan koruyarak tümörlü bölgeye yüksek dozlarda radyoterapi verebilmektir. Her kanser için bu şekilde tedavi uygun olmayabilir.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Nasıl Uygulanır?

Işın tedavisine (Radyoterapiye) başlamadan önce radyasyon tedavi ekibi tedavi planlaması yapar. Planlama için yapılan ziyarette simülasyon denilen işlem yapılır. Simülasyonda hedef bölge sınırları işaretlenir. Radyasyon ışınlarının vücuda girdiği alan, bazı referanslar noktalanır, boya ile işaretlenir. Deri üzerine konulan bu işaretler ile radyasyon tedavisi veren cihazın içindeki doğru pozisyon belirlenir. Bu sırada cihazdan ve duvara yerleştirilmiş işaretleyicilerden gelen kırmızı lazer ışınları pozisyon sabitliği için gerekli olup vücuda herhangi bir zararı yoktur.

Daha sonra bilgisayarlı tomografi eşliğinde hedef alanın sınırları ve radyasyonun nereden uygulanacağı ve dozu tam olarak belirlenir. Bu ileri teknolojiler sayesinde radyasyon tedavi ekibi vücuda en az zarar verecek şekilde en doğru ışın tedavisinin nasıl verileceğini ayarlarlar. Böylelikle sağlıklı çevre organ ve dokular üzerine olan yan etkiler azaltılmaya çalışılır.

Radyoterapi tedavisi hastalığın evresine, yerleşim yerine ve hastanın özelliğine göre planlanır. Bazı hastalarda uzun süreli bazı hastalarda kısa süreli radyoterapi verilebilir. Bunu radyasyon onkoloğu hastanın ve hastalığın durumuna göre belirler.

Işın tedavisi (Radyasyon tedavisi) genelde günlük verilir. Kanser tipine göre genelde 4-6 haftalık tedavi şemaları yapılır. Günlük tedaviler sıklıkla 5 - 10 dakikalık seanslar halinde verilir.

Tüm yapılanların amacı, çevredeki sağlıklı doku ve organlara zarar vermeden hedef bölgeyi tedavi etmektir. Simülasyon sonunda ekip bilgisayarlı tomografi bulgularını da değerlendirerek radyasyon tedavisinin nasıl verileceğini planlarlar. Genelde simülasyon sırasında radyasyon tedavisi başlamaz.

Radyoterapi sırasında hasta veya ışın bölgesinin hiç hareket etmemesi gerekir. Böylece radyasyon tedavisi her zaman aynı bölgeye etkin bir şekilde verilebilmektedir. Bazen bu amaçla ışın tedavi alanını sabitlemek için özel bazı hareket kısıtlayıcı kalıplar kullanılabilir.

Radyasyon tedavisi alınan odada tedaviyi yapan ekip, hastanın üzerindekileri çıkarıp özel bir hastane giysisi giyilmesini isteyebilir. Daha sonra pozisyon verilir. Bu işlemden sonra tedaviyi planlayan ekip odadan çıkar ve hastanın hareket etmeden normal şekilde soluyarak yatmasını ister. Bu sırada radyasyon tedavi cihazında mekanik sesler duyulması normaldir. Tedavi sonunda tedavi ekibinden birisi hastanın masadan kalkmasına yardım eder.

Radyasyon tedavisinin ilk gününde doktor hasta ile tedavi hakkında görüşerek ona bilgi verir. Tedavi süresince haftada en az bir kez olmak üzere rutin doktor kontrolleri yapılır.

Işın Tedavisi - Radyasyon Tedavisinin - Radyoterapinin Yan Etkileri Nelerdir?

Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler çoğu zaman hafif olmakla beraber, bazı hastalarda önemli sıkıntılar olabilmektedir.

Radyoterapinin olası yan etkileri birçok faktöre bağlıdır;

• Tedavi alanının genişliği ve yeri
• Uygulanacak toplam ve günlük doz miktarı
• Hastanın yaşı ve genel durumu
• Tedavinin kalitesi

Her kanser tipine uygulanan radyasyon dozu ve tedavisi farklı olduğu için yan etkilerden genel olarak bahsedilecektir.

• Radyasyon tedavisi yorgunluğa neden olabilir. Bu nedenle iş gücünü azaltmak gerekir. Buna ek olarak tedavi sırasında bulantı ve kusma gelişebilir. Bu amaçla ilaç kullanılması, şikayetleri azaltır.
• Işın sahasındaki deri bölgesinde bir takım değişiklikler olur. Deride kıllarda dökülme, kuruma ve renk değişikliği en belirgin olanlarıdır. Bazı özel losyonlarla bu hasar azaltılabilir. Giysilerin bol ve rahat seçilmesi de önemlidir.
• Radyasyon tedavi sahası içine bağırsaklar ve idrar torbası giriyorsa idrarda ve dışkıda kan gelmesi, sık sık idrara çıkma, ishal (diare) görülebilir. Bu şikayetler zamanla azalır.
• Tedavi sahasına giren sinirlerde radyasyondan etkilenebilir. Sinirlerin dağıldığı alanda his kaybı, güçsüzlük olabilir. Örneğin meme kanseri nedeni ile göğüs duvarının ışınlanması kolda sinir hasarına neden olabilir.
• Işın tedavisi sonucu kalın bağırsağın son bölümünde yaralar gelişebilir. Bu iltihabi yaralar nedeni makattan kan gelmesi ve akıntı gibi şikayetler olabilir. Buna radyasyon proktiti denir.
• Radyasyon tedavisi kısırlığa neden olabilir. Çocuk sahibi olmak isteyen ailelerin tedavi öncesinde, bu durumu aile planlaması üniteleri ile konuşmaları tavsiye edilir.
• Fertil çağlarındaki (çocuk sahibi olma) kadınların ışın tedavisi sırasında her ihtimale karşı hamile kalmamaları için kontraseptif (koruyucu önlemler) kullanmaları çok önemlidir. Radyasyon tedavisi ana rahmindeki çocuk için çok zararlıdır.
• Radyasyon tedavisi öncesinde ve/veya birlikte Kemoterapi (ilaç tedavisi) şemaları uygulanırsa, hastanın kan hücrelerinde azalma olabilir. Bu nedenle, tedavi boyunca sık aralıklarla kan tetkikleri yapılır.

Işın Tedavisi - Radyoterapi Dışkılama Fonksiyonlarını Etkiler Mi?

Leğen kemiği içindeki (pelvis) organ kanserlerinin (rektum, prostat, mesane, rahim, yumurtalık) tedavisinde ameliyata ek olarak veya tek başına ışın tedavisinden de yararlanılır. Radyoterapi hızla çoğalan kanser hücrelerini öldürdüğü gibi normal vücut hücrelerine de zarar verir. Kısa dönemde rektum, rahim mesanede ülserler ve iltihabi değişiklikler meydana gelir. Rektumda meydan gelen değişikliklere radyasyon proktiti denir.

Radyasyon proktiti hastada acil dışkılama ihtiyacı, dışkı kontrol problemleri, kanama ve akıntı gibi şikayetlere neden olur. Radyasyon hasarına bağlı olarak geç dönmede rektumda sertleşme, kalınlaşma ve depo fonksiyonunda azalma gözlenir. Bunun yanında en önemlisi anormal damar yumaklarının oluşmasıdır. Bu damar yumaklarından olan kanamalar hasta için problem yaratır.

Radyasyonun benzer etkileri makat etrafında dışkı kontrolünde önemli görev yapan kasları da (sfinkterler) etkiler. Bu kaslar eskisi gibi fonksiyon göremezler ve hastada dışkı kontrol problemleri gelişebilir.

Radyoterapi Tedavisi Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Her bünye radyoterapiye değişik yanıt vermektedir. Radyoterapi alan her hasta sağlığını korumak ve tedavinin başarıya ulaşmasını sağlamak amacıyla kendine özen göstermelidir.

Dikkat edilmesi gereken noktalar;

• Dinlenmeyi ihmal etmeyin, ihtiyaç duyduğunuz kadar uyuyun.
• Beslenmenize dikkat edin. Kilo kaybetmemenizi sağlayacak dengeli bir diyet yapın.
• Tedavi alanına giren bölgelerde cildinize önem gösterin. Bol, pamuklu giysiler giyin.
• Tedavi gören cildi ovmayın, keselemeyin.
• Tedavi aldığınız dönemde kalabalık ortamlarda bulunmayın.
• Aşırı alkol ve sigara, tütün kullanmayın.

Hamilelikte Radyoterapi

Bağırsak kanseri, rahim ağzı, meme ve yumurtalık kanseri hamilelik döneminde en sık görülen kanserlerdir.

Gebelikte kanser tedavisi yapılırken annenin sağlığı ön planda tutulur. Gebeliğin ilk aylarında saptanan kanserlerde, gebeliğin sonlandırılması söz konusudur. Hamileliğin ileriki dönemlerinde görülen kanserlerde ise gebeliğin ilk 3 ayı dışında onkoloji uzmanı gerekli gördüğü takdirde kemoterapi tedavisi uygulanabilmektedir. Ancak kanser tedavisinde radyoterapi bebeğe zarar verdiği için kullanılmamaktadır.

Hatırlanması Gereken Noktalar

• Kanserli hücrelerin tahrip edilmesi için iyonize radyasyonun kullanılmasına radyoterapi denir.
• Radyoterapi de asıl amaç küratif (tam iyileşme beklenerek yapılan tedavi) tedavidir. Bazı hastalarda radyoterapi ancak palyatif veya hastanın şikayetine yönelik yapılabilir.
• Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler çoğu zaman hafif olmakla beraber, bazı hastalarda önemli rahatsız edici olabilmektedir.
  • Saç dökülmesi
  • Yorgunluk
  • His kaybı
  • Kansızlık
  • Dışkıda kan
  • Kısırlık
• Her bünye radyoterapiye değişik yanıt vermektedir. Radyoterapi alan her hasta sağlığını korumak ve tedavinin başarıya ulaşmasını sağlamak amacıyla kendine özen göstermelidir.