Kolon Kanserinde (Kalın Bağırsak Kanserinde) Tarama

Kalın Bağırsak - Kolon Kanseri Taraması Nedir?

Hastalıkları gelişmeden önlemek, erken evrede yakalayabilmek ve başarı ile tedavi edebilmek için sağlıklı görünen bireylerin sağlık kontrolünden geçirilmesine tarama işlemi denir.

Ülkemizde kadınlarda meme ve erkeklerde prostat kanseri için tanımlanmış tarama yöntemleri başarı ile kullanılmaktadır.

Ülkemiz için önemli diğer bir sağlık sorunu olan kalın bağırsak kanserini gelişmeden önlemek ve erken evrede yakalayabilmek için tarama testlerine ihtiyaç vardır. Kolon ve rektumun, polip ve kanserleri çoğu kez iyice büyüyene kadar belirti vermezler. Tarama yöntemi, belirtisi olmayan bir hastada (asemptomatik) kolon ve rektum kanserine dönüşebilecek bir hastalık veya durumu ortaya koymak için yapılan bir veya daha fazla testi içerir. Bu tarama yöntemlerinin öncelikli amacı kanser gelişmeden önce poliplerin (kalın bağırsak duvarından gelişen kanser öncesi iyi huylu tümörleri) bulunması ve çıkarılmasıdır. Böylece kanser gelişimi önlenmiş olacaktır. Tarama yöntemlerinin diğer önemli bir amacı ise kalın bağırsak kanser hastalığının hiç değilse erken bir evrede yakalanmasını ve tedavisini sağlamaktır. Erken evrede yakalanan kanserin tedavisi ve tamamen şifa bulması mümkündür.

Ülkemizdeki tüm bireylerin, bilinen tarama yöntemleri ile sağlık taramalarının yapılması kanser vakalarında önemli bir oranda azalmaya neden olacaktır. Fakat bu taramaların yapılması gerçekte alt yapı sorunları ve maliyet nedeni ile imkansızdır. Buna ek olarak toplumun büyük bir kısmının da hastalıktan etkilenmediği için gereksiz yere tarama işlemlerine maruz kalması söz konusudur. Bu nedenle sadece risk altındaki grupların taramasının yapılması çok önemlidir.

Kimler Kolon Kanseri Riski Altındadır?

Yaş ve aile hikayesi kolon kanserinde en önemli risk faktörüdür.

Kolon Kanseri (Kalın bağırsak kanseri) herhangi bir yaşta ortaya çıkabilse de hastaların %90'ından fazlası 40 yaşın üzerinde olan kişilerdir. Bu yaştan sonra risk, her 10 yılda ikiye katlanır.

Yaş faktörüne ek olarak diğer yüksek risk faktörleri şöyle sıralanabilir;

• Ailede (birinci ve ikinci derecede akrabalar) kalın bağırsak kanseri hikayesi

• Ailede (birinci ve ikinci derecede akrabalar) kalın bağırsak polibi hikayesi (Polipler kalın bağırsağın (kolon ve rektum) yüzeyini örten tabakanın (mukoza) anormal büyümesi sonucu gelişen ve bağırsak kanalı içine doğru büyüyen oluşumlardır.)

  

  Polip

• Hastada kalın bağırsak poliplerinin olması
• Hastanın daha önce kalın bağırsak kanseri nedeni ile ameliyat olmuş olması
• Ülseratif kolit (iltihabi bağırsak hastalığı)
• Diğer organların özellikle meme ve uterus (rahim) kanseri hikayesidir.

Ailenin diğer bireylerine tarama yapmak gerekir mi?

Kolon ve rektum kanserli hastaların yakın akrabaları (anne, baba, kardeş, çocuk) hastalık için artmış risk altındadır. Bu nedenle küçük polipleri tespit etmek için kolonoskopi kullanılarak kalın bağırsağın örtü tabakasının periyodik incelemesi önerilir. Eğer polipler görülür ve çıkarılırsa kanser gelişmez. Polip veya kanser gelişme riskini arttıran diğer faktörler erken yaşta ortaya çıkan meme ve kadın genital kanserleridir. (rahim, yumurtalık kanseri gibi)

Kolon Kanserinde Hangi Tarama Testleri Yapılmalıdır?

Tarama tetkikleri hakkında unutulmaması gereken en önemli nokta sağlıklı bireylerde kalın bağırsak kanser taramaları kan tetkikleri ile yapılamamaktadır. Kan tetkikleri ile tümör belirteçlerinin takibi (CEA, Ca19.9) sadece bağırsak kanseri tanısı almış ve tedavi olan hastaların takibinde kullanılmaktadır.

Sağlıklı bireylerde tarama için kullanılan yöntemler aşağıda sıralanmıştır;

Dışkıda Gizli Kan Testi

Kolon ve rektum kanseri için en basit tanı yöntemi, az miktardaki kanın olup olmadığını tespit etmek için dışkının incelenmesidir. Bu “dışkıda gizli kan tespiti” olarak adlandırılır. Bu test uzun yıllardır kullanılmaktadır. Ucuzdur ve çok kolaydır. Fakat bu test sadece tespit yapıldığı anda kanayan kanserleri ve polipleri tespit eder. Kanserlerin sadece %50’si poliplerin ise sadece %10’u bu test ile tespit edilebilecek kadar kanar. Yani bu testin negatif olması kanser gelişmeyeceği anlamına gelmez. Bu nedenle daha iyi ve güvenilir başka testler kullanılabilir.

Sigmoidoskopi / Kolonoskopi

Kanser ve polipleri tespit edebilmek için daha ileri görüntüleme yöntemleri kullanılmalıdır. Fleksibl sigmoidoskopi (direkt gözle bağırsak kanalını incelemeye yarayan cihaz. sigmoidoskopi ile kalın bağırsağın son 60 cm'lik kısmı incelenebilir) doktorun kalın bağırsağın içyüzeyini örten tabakayı (mukozayı) doğrudan incelemesine olanak tanır. Bu poliklinikte yapılabilen bir uygulamadır. Kalın bağırsağın son 1/3'lük kısmını ve rektumun tamamını örten tabakayı incelemeye yarar. Bu bölge çoğu polibin ve kanserin görüldüğü kalın bağırsak bölgesidir. Fleksibl sigmoidoskopi dışkıda (gaitada) gizli kan testi ile birleştirildiğinde pek çok kanser ve polibin tanınmasını sağlar.

Bir polip veya kanser, fleksibl sigmoidoskopi ile tespit edildiğinde kalın bağırsağın daha öndeki kısımlarında da başka polipler olabileceği için veya kişi kolon ve rektum kanseri için yüksek risk taşıyorsa, tüm kalın bağırsak (kolon) mukozasının güvenilir şekilde incelenmesi gerekir. Bunu yapmak için fleksibl sigmoidoskopiye benzer fakat daha uzun bir cihaz ile inceleme yapılır (Kolonoskopi). Bu cihazlar tanı koymak, parça almak (biyopsi yapmak) ve polipleri çıkarmak için kullanılabilir. Çoğu kolonoskopi, poliklinik şartlarında en az düzeyde rahatsızlıkla yapılabilir.

Bağırsak Filmi (Çift Kontrastlı Baryumlu Kolon Grafisi)

İlaçlı kalın bağırsak filmi (radyolojik olarak yapılan bağırsak filmi - çift kontrastlı baryumlu kolon grafisi), büyük polip ve kanserlerin tespit edilmesinde hemen hemen kolonoskopi kadar iyidir. Fakat küçük tümörler veya polipler için diğerleri (sigmoidoskopi, kolonoskopi) kadar etkin değildir. Teşhis için kolon grafisi ve sigmoidoskopinin birlikte yapılması, her ikisinin yalnız yapılmasından daha iyidir. Fakat kolonoskopi kadar iyi değildir.

Kolon Kanseri Tarama Testleri Ne Zaman ve Ne Sıklıkta Yapılmalıdır?

Önceden tarif edilen risk gruplarına girmeyen insanlara, 40 yaşından başlayarak, her yıl parmakla rektal muayene ve gaitada gizli kan testi önerilir. 50 yaş ve sonrasında her 5 yılda bir fleksibl sigmoidoskopi önerilmektedir. Çift kontrast baryumlu inceleme her 5-10 yılda bir ve kolonoskopi her 10 yılda bir uygulanabilen alternatiflerdir. Tarama testlerinin hangisinin bireye daha uygun olacağı doktor ile konuşarak planlanabilir.

Aşağıdaki takip yüksek risk grubundaki insanlar için önerilmektedir;

• Daha önce kolonoskopi yapılarak polipleri çıkarılmış hastalar bu işlemden sonra 1-3 yıl içinde tekrar incelenmelidir. Çift kontrastlı kolon grafisi, endoskopik inceleme olan kolonoskopiye alternatif bir yöntem olarak kullanılabilse de bu radyolojik inceleme sırasında polipler çıkarılamazlar.
• Anne baba çocuk gibi yakın akrabalarda kolorektal kanser veya polibi olan insanlarda orta risk grubundakilerle aynı takip yapılmalıdır. Bu gruba giren kişilerde takibe, 40 yaşından önce veya hastalığı olan en genç yakın akrabasına tanı konan yaştan, 8-10 yıl önce başlanılmalıdır.
• Birkaç yakın akrabasında veya birkaç nesilde kolorektal kanser hikayesi olan insanlar ve özellikle genç yaşta ortaya çıkan kanserlerde, genetik danışma alınmalıdır. Herediter (kalıtsal) non-polipozis kolorektal kanser açısından genetik test yapılmalıdır. Hastalıkla ilgili aile hikayesi olan insanlar, 20-30 yaşlardan başlanarak her 2 yılda bir, 40 yaşından sonra her yıl tercihen kolonoskopiyle incelenmelidir.
• Familyal Adenomatozpolipozis (FAP) olarak adlandırılan kalıtsal (ırsi) hastalık olan kişiler, hastalığa neden olan genin taşıyıcısı olup olmadıklarını öğrenmek için genetik danışma almalı ve genetik testler yaptırmalıdır. Bu geni taşıyan insanlar veya testleri şüpheli olanlar genin aktif olup olmadığını anlamak için ergenlikten itibaren her yıl fleksibıl sigmoidoskopi ile incelenmelidir. Eğer genetik testler yapılamıyorsa aile bireyleri 12 yaşından itibaren taramaya başlanmalıdır.
• Kolorektal kanser hikayesi olan hastalara kanser başlangıçta tespit edildikten ve cerrahi olarak çıkarıldıktan sonra, bir yıl içinde, kolonun tam bir incelemesi yapılmalıdır. Eğer bu incelemede sonuçlar normal ise 3 yıl içinde takip incelemesi yapılmalıdır. Tüm kolonu değerlendirmek için kolonoskopi veya fleksibıl sigmoidoskopi ve aynı zamanda kolon grafisi incelemeleri yapılabilir.
• 8 veya daha fazla yıl süresince yaygın inflamatuar bağırsak hastalığı (ülseratif kolit, crohn hastalığı) hikayesi olan insanlar, 1-2 yılda bir, kolonoskopi incelemesini yaptırmalıdır.
• Meme veya kadın genital kanseri (yumurtalık ve rahim) hikayesi olan kadınlarda, yaşam boyu, kolon kanseri gelişme riski %15'tir. Bu kişiler 40 yaşından başlayarak her 5 yılda bir kolonoskopi yaptırmalıdırlar.